DEIZIADUR HOLLEK EVIT ISTOR BREIZH

A-raok mont war-zu an amzerioù tostoc’h, en ur gontañ Istor ar bobl vrezhon, ne c’haller ket dispartiañ e div orin : Breizh-Veur ha Breizh-Vihan.

– En Enez Vreizh, an dud kentañ anavezet (chasourien-dastumerien neandertalian) a zo deuet 900 000 bloaz ‘zo. En Arvorig, e kaver o roudoù adalek 500 000 bloaz, met me a soñjfe e vije ur c’hementad ken tost ouzh Breizh all.

– 6000 bloaz zo ha muioc’h, ar Neolitik en hon inizi. Karnioù, tomennoù Barnenez hag al lec’h hep e bar Gavrinis, ha, sur a-walc’h, menhirs (ar maen-hir) ha dolmens (an daol-vaen).

– 4000 bloaz zo, Oadvezh an arem war aod an Atlantel. Ha, gant ur teori nevez-kefridiel, deroù an OADVEZH KELTEK. Me a zo a-du gantañ abaoe pell, daoust ma kendalc’ho lod oc’h o ziraoui d’an nebeutañ betek ar bloavezh 1000 kent JK.

– E 56 kent JK, aloubidigezh roman (Julius Caesar) eus an Arvorig.

– War-dro 50 goude JK, hini (Claudius) Breizh-Veur nemetken ar “Highlands”.

– War-dro 60, ar reveulzi vrezhon gant ar rouanez Boudicca.

– War-dro 400, ar priñs Conan Meriadec en defe renet war an Arvorig.

– Etre 400 ha 500, aloubidigezh saozon en douaroù a zo bremañ Bro-Saoz.

– Eus 450 da 650, en em ziazezañ a ra un niver bras a Vretoned eus an Enez-Vreizh en Arvorig.

– (War-dro ar bloavezh 500, evit menegiñ, e ren war ur rann eus ar C’hallia ar roue jermanek Chlodowig).

– War-dro 560, ar priñs Conomore a ren en Domnonea war div stêr ar Mor Breizh.

– Diwezh ar VIvet kantved, ar roue Waroch a ren war Bro-Gwened.

– Deroù ar VIIvet kantved, emgann trec’h ar penn Urien Rheged a-enep ar Saozon.

– Etre 750 ha 818, ar “rig” Morvan (anvet Lez-Breizh) a ren war ul lodenn vras eus Breizh.

– E 845, Nomenoe a zo trec’h ouzh ar Franked (ar roue Karl) e emgann Ballon hag a reno betek e varv e 851. Unanet eo ar rouantelezh vrezhon hag e vo mestroniñet gant e vab.

– Eus 851 da 857, emañ Erispoe, e vab, o ren goude emgann Jengland (851), da vare-se Roue anavezet gant ar pab.

– Salamun, eus 857 betek 874, a led an dachenn vrezhon da anavezout an holl Arvorig.

– Alan 1añ (Alan Veur), eus 890 betek 907.

– (eus 942 da 950, Hywel Dda a ren war Kembre ha krouiñ a ra lezoù nevez).

– 913, distruj eus an abati Landevenneg gant ar Vikinged.

– E 937 (Naoned) hag e 939 (Trans), Alan II (Barvek) a gas kuit ar Vikinged. Ar wech-mañ ar pab ne ro dezhañ nemet titl Dugan (suveren), ar Vretoned o c’hervel anezhañ “Rig” da lavaret eo roue.

– E 1213, Pierre de Dreux (Mauclerc) a zeu da vezañ kentañ dug Breizh diwar orin gall (heñvel ouzh rouaned Bro-Saoz).

– Eus 1341 da 1364, Brezel an Diskoulm etre Yann Montfort ha Charles Blois. Kregiñ da echuiñ gant Emgann an Tregont (1351).

– E 1365, Yann IV a zeu da vout dug.

– E 1401, Yann V a zeu da vout dug.

– E 1488, Emgann Sant-Albin-ar-C’hoad gounezet gant Bro-C’hall.

– E 1489, Anna, dugez Breizh.

– E 1490, Anna a zimez gant Maximilian eus Aostria.

– E 1491, Anna a zo rediet d’ober un eured gant Charlez VIII eus Bro-C’hall.

– E 1499, Anna a zimez gant Loeiz XII. Hanter-zibernez.

– E 1514, marv Anna Vreizh ha Bro-C’hall.

– E 1532, un Digreizh roueel o kenstag ar duchenn ouzh Rouantelezh Bro-C’hall. Autonomiezh zo prometet dezhi e-barzh an endro-mañ.

– E 1589, Klask didemeradek ar dug Merc’her.

– E 1675, lazhet e voe Sebastian Ar Balp, rener ar Bonedoù Ruz (Revuliad avañsour, “Papier timbré”) ha miliadoù a beizanted vrezhon stropet gant Loeiz XIV.

– E 1718, konspiradur Pontkalleg; 1720, war ar skaffold.

– E 1788, ar marc’heg La Rouërie en embastilhet goude bezañ difennet ar breuriez emzalc’h Breizh.

– D’ar 4 a viz Eost 1789, diwrizhañ ar “Galloudoù” hag ar gwirioù broadel eus Breizh.

– E 1804, Georges Cadoudal staget war ur gilotenn gant Napoleon-Buonaparte.

– E 1839, embannadur ar Barzaz Breiz (levr kanaouennoù Hersart de La Villemarqué) e gwadennerez, e-touez skrivagnerien evel George Sand.

– E 1867, kentañ kongres kelt e Sant-Brieg, ha goude-se Caerdydd (Kardiff) e 1879.

– D’ar 22 a viz Here 1870, an jeneral de Keratry en un Arm Breizh savet evit stourm ouzh Kummun Pariz. D’ar 10 a viz Du, savet ar Kamp Konkley. Lezel a reont miliadoù a dud didarm da vervel ennañ.

– (1856, krouidigezh eus an henvroadel Hen Wlad fy nhadau e Kembre).

– E 1895 hag e 1897, krouidigezh doubl (adstumm gant William Jenkins Jones, goude gant Taldir Jaffrenou) eus ar Himn broadel vrezhon da zont (Bro gozh ma zadoù).

– E 1898, krouidigezh eus an Unvaniezh Rannvroel Vrezhon e Montroulez.

– E 1905, krouidigezh ar gevredigezh sevenadurel katolik Bleun-Brug renet gant an abostol Perrot (kenstrivadegoù drama, koralennoù, ha kement ‘zo).

– E 1911, krouidigezh ar Strollad broadel vrezhon (divizoù gant ar PNB a vo da zont).

– E 1914-18, 140000 vreton a varvo, stumm a-wezhioù roet da 240000. Ar sifr diwezhañ-se a vefe bet war-gouzell, met an hini kentañ ne vir ket menegiñ ar vreton o vevañ e lec’hioù all, eta war-gouzell un tammig.

– E 1918, krouidigezh ar Unvaniezh Yaouankiz Breizh / Strollad rannvroel brezhon, ha goude-se e 1920, Unvaniezh rannvroel brezhon.

– (D’ar 28 a viz Even 1919, Feur-emglev Versailles, krouiñ eus ar C’hengle)

– E 1923, saviad ar strollad arz Ar Seiz Breur.

– E 1925, krouidigezh ar gelaouenn lennegel Gwalarn.

– E 1927, krouidigezh ar Strollad Breizhe Autonomist.

– E 1931, krouidigezh ar Strollad broadel brezhon.

– E 1931, krouidigezh ar Liga Federek Breizh (autonomisted disheñvel ouzh ar PNB).

– E 1932, taget ar poltriji eus kêr Roazhon gant ar strollad Gwenn-ha-du.

– E 1933, krouidigezh eus ar gevredigezh sevenadurel dezho gouenneliek ha laike Ar Falz.

– E 1940-1945, ar stourmerien broadel vrezhon a zo dispartiet etre an daou stad dispac’hel. Un toullad anezho a stourm gant ar gallaoued hag ar vroviromed. Lod all a stourm evit bezañ disuj, o kemer lodenn er pakad e Sant-Nazer dre ar Rezistañs.

– E 1941 (mezheven), ar gouarnamant vichy a gas kuit Breizh e krouiñ ur rannvro Roazhon hep al “Liger-Izelañ”.

– E 1943, krouidigezh Bodadeg ar Sonerion, evit saveteiñ ar sonerezh hengounel.

– E 1945, fin eus an aloubidigezh gallaoued hag eus ar Stad c’hall (Vichy).

– E 1950, ganedigezh CELIB (Kuzul studi hag unvaniezh ar Vreizhonneged).

– E 1950, krouidigezh eus ar C’hengle Kendalc’h.

– E 1955, ar gouarnamant eus ar 5vet Republik a adkemer an dilerc’h eus gouarnamant Vichy en hevelep Breizh rannvroel a-enep Breizh.

– E 1957, krouidigezh eus ar MOB (Emzalc’h Breizh evit o ferzhioù).

– E 1961, Reuzi ar Traktorioù (Alexis Gourvennec).

– E 1963 (ha dreist-holl 1966), an deroù eus FLB (Breizh evit ar stourm) anvet ivez ARB.

– E 1964, dizaliadur eus ar MOB, ganedigezh an UDB (Unvaniezh Demokratel Breizh).

– E 1964, krouidigezh eus prefeti ar rannvro, kreiz an disparti total a-dal Liger-Atlantel.

Me a echu gant ar deizioù-se da heuliañ ar 60vet kantved hanter-unan hag ar mareoù dostoc’h.