OBSERVATIONOÙ KENDERAL

Ar Vretoned vrezhonegerien hag o doa ur santimant a identelezh o deus padet pell (a-wezhioù betek fin an XIXvet kantved) oc’h en em santout tostoc’h ouzh an tu all eus ar Mor Breizh eget ouzh Frañs.

Den n’en deus gallet kinnig abegoù evit reiñ d’ar re all an anvioù « pobloù », « broadelioù » pe « minorelezhioù broadel » ha n’int ket heñvel d’ar re a zo bet roet d’ar Vretoned. Ar skol c’hall he deus gallet krouiñ un direspontadenn zoken e-touez ar c’hevredigezhioù speredel. Evel m’en doa bet meneget uheloc’h, hervez un doare difenn automatikel pe difennskild eus Frañs, eo bet betonennet kement tra a c’helle bezañ ur perzh dilur d’he dilerc’h.
Ar ger-toull Frañs a Vroad (a vez mesket gant an hini Stadoù, hag a zo en ur c’hwitadañ daotadur gwir ar pobloù hervez an ONU) n’eo ket da vat unan a gement d’ar Vretoned, bez emañ mestronet gant ur muianiver na zo ket gwall vrezhon e soñj. Hon termeziñ zo tostoc’h d’an « anglo-saoz » ha tudennoù all. Hogen, ret eo din resisañ ne heul Frañs an diskoueziañ war danvez ar c’hompren a-vremañ e Frañs (zoken e-touez an dud speredel) a vez ingal kemeret da c’houennel (ar bagadenn, ar bered, “yezh”, ar froumachoù, hag all).

Bretoned, hon eus ar mennozh « Bro-C’hall », da lavaret eo Frañs hep he minorelezhioù broadel na he douaroù en tu all d’ar mor. Ni a ra ganti « Bro-C’hall ». Frañs gant he minorelezhioù a vo anvet kentoc’h « Ar Frañs ». Me a asant kalonekaat gerioù diverraetoc’h, ar wezh-mañ ouzhpenn « Ar C’hwec’hkogn ». An daou dermen brezhon-mañ a zo heñvel ouzh an daou dermen saoz anvet Enez-Vreizh ha Breizh-Veur.

An holl strolladoù denel a zo kevatalet e-touez kement ezhommoù politik. Unan a zeu da grediñ e vefe war-bouez e vefe holl goulennoù brezhon liammet gant ur mennozh adstagus hag ul lodenn d’an tu dehou. Un dra reiz a zo bet kuzhat e stourm ar rezistañs e vo bet kaset gant stourmerien brezhon “broadelour” (da skouer en rannvras Sant Nazer, hogen ket e-lec’h all) ha lod anezho a varv, evel o deus diskuilhet evit ul lodenn demokratel ha kleiz en emsavadur vrezhon a-raok an daou vrezel.
Er levr, e vennan va sell war an termen broadelour.

Bez’ zo bet, a-zoare heñvel, merket eus an doare etrezek ar stummoù eus ar brezhoneg a oa ul lodenn vrezhon dindan endro un embregadenn hollek ar bed penn-da-benn.